Hugsjónin um alheimstungumálið; nýtt, fullkomið og auðlært tungumál
sem allir jarðarbúar gætu tileinkað sér og átt þannig snuðrulaus
samskipti á jafnréttisgrundvelli á sér langa sögu. Síðustu aldirnar hafa
ótal bækur og greinar birst um ágæti hugmyndarinnar og hundruð
atorkusamra einstaklinga hafa ekki setið við orðin tóm, heldur hafist
handa við að búa til slík tungumál. Esperantó er langþekktast
þessara mála og enn í dag láta milljónir esperantisa um allan heim sig
dreyma um að þetta sérviskulega áhugamál muni í framtíðinni tryggja
mannkyninu hagsæld og frið.
Þeir sem ólust upp við lestur
danskra Andrésblaða eru þó eflaust áhugasamari um að fræðast um
furðutungumálið "Volapyk", en á dönsku er talað um að e-ð sé "óttalegt
volapyk", í þeirri merkingu að það sé óskýrt eða ruglingslegt. En hver
er saga þessa ægilega tungumáls, sem fæstir hafa heyrt getið um en Danir
hafa að háði og spotti?
Volapyk heitir með réttu
"Volapük" og var fyrsta "alheimstungumálið" til að ná teljandi
útbreiðslu. Upphafsmaður þess var þýskur prestur, Johan Martin Scheyler
að nafni, en hann hóf trúboð sitt árið 1879. Volapük-hreyfingin var
þaulskipulögð og störfuðu fylgismenn hennar í sérstökum félögum, sem
veittu viðurkenningarskjöl þeim sem sýnt gátu fram á færni í
tungumálinu.
Í lok níunda áratugar nítjándu aldar var
gullöld Volapük. Um 300 félög voru starfrækt víðs vegar um veröldina,
1.600 manns höfðu fengið viðurkenningarskjölin eftirsóttu og eitthvað á
milli 200.000 og 1.000.000 manna kunnu hrafl í tungumálinu. En gæfan er
fallvölt í málaheiminum. Áratug síðar var Volapük útdautt að kalla og
virkir fylgismenn voru orðnir innan við 1.000 talsins. Voru þetta
vitaskuld vonbrigði fyrir Scheyler, sem dó árið 1912 vonsvikinn maður.
Á fjórða áratugnum virtist landið ætla að fara að rísa á ný, þegar
atorkusamir einstaklingar gengu til liðs við hreyfinguna, en valdataka
nasista í Þýskalandi gerði þær vonir að engu þegar Hitler bannaði útgáfu
rita á málinu. Á þessum árum var þó mikilvæg breyting gerð á
uppbyggingu Volapük, þegar bókstafnum "R" var bætt við stafrófið, en
Scheyler hafði fellt hann í burtu þar sem talið var að Kínverjar ættu
erfitt með að bera hann fram.
Volapük-menn láta þó ekki
deigann síga og enn koma út bækur á tungumálinu. Árið 1956 hóf tímaritið
Volapükagased pro Nedanapükans útgáfu sína og árið 1979 bættist hið
vandaða Vog Volapüka við blaðaflóruna. Það er því nóg að lesa fyrir hina
þrjátíu virku félaga í Volapük-hreyfingunni, en auk þeirra munu nokkrir
námsmenn leggja stund á þetta merka tungumál við kvöldskóla einn í
Þýskalandi.